Cuộc đời Kariko Katalin không có từ dễ dàng, nhưng đó là một câu chuyện về niềm tin vô điều kiện vào một ý tưởng có thể làm thay đổi cả thế giới.
Kariko Katalin, người phụ nữ từng bị chê cười, từng nhiều lần bị ngăn cản, thường xuyên bị sa thải, lí lịch của bà đầy rẫy những thất bại và đau khổ. Nhưng hôm nay, bà được coi là một trong những người phát minh ra công nghệ mRNA, từ đó tạo ra vaccine Covid-19 tiên tiến nhất thế giới.
Công nghệ mRNA là gì?
Vaccine công nghệ mRNA là loại vaccine ngừa Covid-19 được chờ đợi nhất. Cục Quản lí Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) Mỹ đã đi tiên phong đón đầu và nhanh chóng phê duyệt loại vaccine này.
So với công nghệ truyền thống, mRNA hứa hẹn hiệu quả hơn, nhanh hơn, an toàn hơn, ít tác dụng phụ hơn; có thể so sánh sự khác biệt giống như xe máy và chuyên cơ.
Khái niệm mRNA được học từ lớp 9, bài giảng sinh học đã dạy mRNA có chức năng truyền đạt thông tin quy định cấu trúc của protein.
Chữ m = messenger = thông tin.
Để dễ hiểu, có thể hình dung quá trình tổng hợp mỗi protein trong cơ thể con người giống như giải một bài toán phức tạp, mRNA trở thành cuốn sổ tay những công thức toán học.
Nếu con người tạo ra được vaccine dưới dạng mRNA nhân tạo, khi tiêm vào cơ thể, mRNA sẽ nguỵ trang giống như “kẻ trộm” lẻn vào nhưng không đánh thức “chủ nhà”, nó âm thầm xây dựng một hệ thống phòng thủ là những protein kháng thể, để khi virus tấn công sẽ bị hệ thống ấy tiêu diệt.
mRNA thôi thúc, ám ảnh Kariko Katalin
Kariko Katalin bị ám ảnh bởi mRNA, bà hiểu đây là loại RNA rất đặc biệt, nó nắm tất cả bí quyết tạo ra hàng tỉ tỉ protein trong cơ thể con người. Về mặt lí thuyết, khoa học hoàn toàn có thể điều khiển mRNA để tạo ra loại protein có chủ đích, làm được điều đó thì mRNA trở thành vũ khí mạnh nhất khống chế hàng loạt bệnh tật.
Nhưng đó chỉ là lí thuyết. Sự hiểu biết về mRNA vào những năm 1980 vẫn còn rất hạn chế. Về mặt nguyên tắc, khi tiêm mRNA vào cơ thể con người, thì đó là dị nguyên, nên ngay lập tức hệ thống phòng thủ của cơ thể sẽ phá huỷ trước khi mRNA thực hiện các chức năng nhiệm vụ. Nghĩa là vaccine mRNA dù nguỵ trang tài tình đến mấy thì vẫn là “kẻ trộm”, khi đột nhập nó sẽ đánh thức “chủ nhà” vây bắt và tiêu diệt. Nhưng điều nghiêm trọng hơn, đó là cơ thể con người chống lại “kẻ trộm” theo cách bản năng quá mạnh mẽ, tạo ra phản ứng miễn dịch nghiêm trọng, có nguy cơ tử vong.
Sau rất nhiều thất bại, hầu hết các nhà khoa học đã bỏ cuộc, chẳng ai còn quan tâm đến mRNA, kiến thức đó lăn lóc trên trang sách giáo khoa sinh học lớp 9 và lớp 10, để học sinh thi cử với những câu hỏi nhàm chán.
Kariko Katalin không nản chí, vẫn tiếp tục lao vào nghiên cứu. Mọi nỗ lực đã được đền đáp khi công trình của Katalin gây được sự chú ý của 2 công ty non trẻ Moderna (Canada) và BioNTech (Đức), sau đó, ông lớn Pfizer (Mỹ) quyết định đầu tư sản xuất vaccine Covid-19 theo công nghệ mRNA. Điều đó được ví như trúng một vé du hành lên sao Hỏa.
Công nghệ mRNA sẽ không dừng lại ở sản xuất vaccine, mà trong tương lai không xa, hàng loạt “dịch bệnh” như ung thư, đột quỵ, hay các bệnh hiểm nghèo khác cũng hứa hẹn sẽ được “thanh toán”.
Cuộc đời chìm nổi của Kariko Katalin
Kariko Katalin sinh ngày 17/1/1955 ở Szolnok (Hungary), trong một ngôi nhà tranh không có tiện nghi, nhưng đầy đủ tình thương của tổ ấm gia đình. Kariko Katalin thừa hưởng gene yêu thích sinh học của bố là người làm nghề bán thịt lợn, gene kiên trì nghiên cứu của mẹ là một kế toán viên, và được truyền cảm hứng say mê sinh học từ các giáo viên tại ngôi trường mà bà theo học.
Do hoàn cảnh nghèo khó, Kariko Katalin dốc hết tâm lực trong những năm đại học, bà giành được học bổng Cộng hoà Nhân dân Hungary, học bổng danh giá nhất lúc bấy giờ. Katalin tiếp tục học lên tiến sĩ, rồi làm việc tại trung tâm nghiên cứu sinh học của Học viện Khoa học Hungary ở Szeged.
Kariko Katalin theo đuổi công nghệ mRNA. Đó là lĩnh vực đòi hỏi phải đầu tư rất nhiều tiền của. Hungary những năm 1980 là quốc gia tự do cởi mở nhất trong khối Liên Xô cũ, nhưng cũng chẳng có tiền để tài trợ cho những nghiên cứu lớn.
Kariko Katalin bị mất việc ở tuổi 30. Ban đầu bà tìm việc làm ở khối châu Âu, nhưng không nơi nào chịu nhận, bởi Katalin chẳng có thành tích khoa học gì đáng kể.
Vào một buổi chiều năm 1985, Kariko Katalin cùng chồng đưa con gái 2 tuổi của họ rời đất nước Hungary, tìm đường đến Mỹ. Tài sản duy nhất có giá trị là chiếc ô tô cũ, bán được 900 bảng Anh ở chợ đen. Để mang trót lọt số tiền ấy, Kariko Katalin phải rạch con gấu bông đồ chơi của con gái, nhét 900 bảng vào, rồi khâu lại.
Thời gian đầu ở Mỹ, Kariko Katalin được nhận vào làm việc tại Đại học Temple, nhưng chẳng bao lâu sau nhóm của bà bị giải tán vì không có kinh phí tài trợ. Năm 1989, Kariko Katalin làm ở khoa dược Đại học Pennsylvania. Mặc dù là giáo sư chính thức, nhưng đây là thời gian khó khăn nhất, lương rất thấp và không ai tin bà. Mọi thứ trở nên tội tệ hơn vào năm 1995, Kariko không nhận được tài trợ, không tìm nổi dự án và Đại học Pennsylvania quyết định sa thải bà.
Đó là quãng thời gian kinh khủng. Căn phòng Kariko Katalin ở bị dột nát trong mỗi cơn mưa chiều tối. Bà lại vừa bị chẩn đoán mắc căn bệnh ung thư trong khi chồng bà ở Hungary và không thể đến Mỹ vì vấn đề visa. Công việc dành bao nhiêu thời gian và tâm huyết dường như đang tuột khỏi tầm tay.
“Tôi bắt đầu nghi ngờ rằng có lẽ mình không giỏi, mình không thông minh. Tôi cố gắng tự nhủ rằng mọi thứ đã ở đây, tôi chỉ cần thực hiện các thí nghiệm tốt hơn”, Kariko Katalin nói.
So với các loại vaccine truyền thống, vaccine sử dụng công nghệ mRNA được sản xuất nhanh hơn, có hiệu quả cao hơn và an toàn cho người sử dụng.
Bước ngoặt
Vào năm 1998, Kariko Katalin cuối cùng đã nhận được khoản tiền tài trợ 100.000 USD đầu tiên.
Thật kì lạ, năm đó bà cũng gặp được một người đàn ông của cuộc đời. Đó là buổi chiều định mệnh, Kariko Katalin đi photo tài liệu, bà gặp Drew Weissmen, một người đồng nghiệp mới vừa từ Viện Y tế Quốc gia chuyển đến.
Trong lúc chờ, Kariko Katalin kể với Weissmen về ý tưởng tạo ra mRNA. Ngay lập tức Weissmen nhìn thấy trước mắt mình là một khối tài sản vô giá. Weissmen quyết định đầu tư, cộng tác cùng Kariko Katalin, quyết tâm phát triển công nghệ mRNA trong lĩnh vực y sinh học.
Vào năm 2005, mRNA phiên bản module suy yếu ra đời. Sau khi đọc công trình nghiên cứu, Derrick Rossi, một chuyên gia tế bào gốc Canada đang làm nghiên cứu sinh tại Đại học Stanford đã vô cùng kinh ngạc. Thời cơ đã đến. Nhận thấy cơ hội kinh doanh siêu lợi nhuận, Rossi âm thầm lặng lẽ tìm vốn đầu tư, ông thành lập một công ty bé nhỏ, lấy tên là Moderna.
Tại Đức, một nhóm nghiên cứu mới cũng phát hiện ra tiềm năng của Kariko Katalin, công ty mới BioNTech được thành lập, lấy trụ sở tại Mỹ. Năm 2013, BioNTech thuê Karko Katalin làm chuyên gia cao cấp mRNA.
Moderna và BioNTech chưa làm được gì nhiều cho đến năm 2020, khi đại dịch Covid-19 bùng nổ, Moderna thúc đẩy sản xuất vaccine theo công nghệ mRNA, thêm công ty BioNTech được Pfizer đầu tư hàng tỉ USD quyết tâm biến ý tưởng của Kariko Katalin thành hiện thực./.
BS Trần Văn Phúc
